Projekt RADAR
Kiedy przestępstwa na tle ‘rasowym’ nie są rozpoznane jako takie, prowadzi to do pogwałcenia praw człowieka.
W krajach europejskich, które coraz bardziej zmieniają się pod wpływem zjawiska migracji, zwalczanie rasizmu i ksenofobii stało się kluczowym wyzwaniem dla demokracji i życia społecznego. Pomimo faktu, iż w państwach należących do Unii Europejskiej istnieją przepisy mające zapobiegać dyskryminacji, identyfikacja przejawów i form rasizmu czy też ksenofobii nadal nastręcza problemów. Jedną z takich form są akty przemocy (np. ataki fizyczne), które często są wywołane lub, którym towarzyszy mowa nienawiści, tj. wypowiedzi o podłożu „rasowym” i ksenofobicznym „które rozpowszechniają, podżegają, propagują lub usprawiedliwiają nienawiść rasową, ksenofobię, antysemityzm lub inne formy nienawiści oparte na nietolerancji, włączając w to nietolerancję przejawiającą się agresywnym nacjonalizmem i etnocentryzmem, dyskryminację i wrogość wobec mniejszości, imigrantów, lub osób wywodzących się ze społeczności imigrantów” (Zalecenie nr 97 (20) Komitetu Ministrów Rady Europy).
Przestępstwo motywowane nienawiścią nigdy nie jest izolowanym aktem; zazwyczaj wyzwala je i podsyca mowa nienawiści, która obejmuje formy dyskursu wyrażające pogardę, nienawiść, uprzedzenie, itd. Dyskurs nacechowany nienawiścią pojawia się nie tylko w komunikacji bezpośredniej w przestrzeni prywatnej czy publicznej, ale również w Internecie, wypowiedziach polityków, dziennikarzy, nauczycieli, pracowników socjalnych/opiekunów, a także w wielu innych kontekstach instytucjonalnych. Warto zwrócić uwagę, że to nie tylko mowa nienawiści, w sensie komunikatów werbalnych, prowadzi do przestępstw nacechowanych nienawiścią, ale także inne praktyki komunikacyjne naznaczone nienawiścią, które dokonują się na innych poziomach komunikacji, takie jak komunikaty niewerbalne, parawerbalne i wizualne. Wreszcie wypowiedzi rasistowskie często nie są wyrażone pod postacią otwartej nienawiści, uprzedzenia czy pogardy, lecz jako pozornie pełne dobrej woli zaznaczenie różnic, które jednakże zakłada stereotypowe ujęcie kulturowej i społecznej tożsamości danej osoby. Z pozoru jest to pełne szacunku uznanie różnic, lecz prowadzi ono do stereotypów i uprzedzeń, które schematycznie naznaczają i piętnują jednostki.
Pomimo istnienia powyższego prawodawstwa, na ogół odróżnienie nie-rasizmu od rasizmu, przemocy od mowy nienawiści czy też określenie czym jest komunikat nacechowany nienawiścią, pogardą lub uprzedzeniem jest trudnym zadaniem. Łatwiej jest bowiem wystąpić na drogę sądową, kiedy doszło do aktów przemocy fizycznej wobec osób, trudniej natomiast –sędziom, politykom czy opinii publicznej- zidentyfikować ksenofobię o podłożu etnicznym, która stoi za przemocą fizyczną, ponieważ każdy taki przypadek musi być interpretowany w kontekście konkretnej sytuacji, w której miał on miejsce.
Proces interpretacji owego przypadku pozwala nam dokonać ewaluacji takich czynów w odniesieniu do przestępstw motywowanych nienawiścią. Często bowiem przestępstwa lub wykroczenia motywowane nienawiścią na tle etnicznym nie są za takie uznawane, co w następstwie prowadzi do niedoceniania skali i znaczenia tego zjawiska. Traktowanie przestępstw motywowanych nienawiścią na tle ‘rasowym’ jako przestępstw nie popełnionych na tle ‘rasowym’ prowadzi do naruszenia praw człowieka. Z uwagi na to, ważne jest, aby organy publicznoprawne wdrażające prawo i stojące na jego straży, wraz z dziennikarzami i politykami, miały do dyspozycji narzędzia umożliwiające prawidłową identyfikację pobudek i podłoża przestępstwa lub wykroczenia.
Głównym celem projektu RADAR jest dostarczenie służbom odpowiedzialnym za egzekwowanie prawa jak i pracownikom wymiaru sprawiedliwości niezbędnych instrumentów ułatwiających identyfikację etnicznie motywowanej mowy nienawiści. W tym celu partnerzy projektu przeprowadzą analizę empiryczną materiałów zebranych w wywiadach z ofiarami przestępstw mających znamiona mowy nienawiści jak i graficznych/wideo przykładów mowy nienawiści (np. rozpowszechnianych on-line) zebranych w sześciu równych krajach. Pozyskane materiały zostaną przeanalizowane i skategoryzowane taka, aby móc na ich podbudowie opracować szkolenia kompetencji i samo-ewaluacji w oparciu o koncepcję GINCO*. Szkolenia będą skierowane dla osób zawodowo mających kontakt z obcokrajowcami oraz dla byłych lub potencjalnych ofiar mowy nienawiści na poziomie poszczególnych krajów partnerskich. Przewidujemy również międzynarodowy kurs adresowany do trenerów/szkoleniowców. Szkolenia zostaną uzupełnione materiałami on-line, dostępnymi na platformie e-learningowej. Końcowym produktem projektu będzie publikacja przedstawiająca konkretne instrumenty, rekomendacje oraz przykłady najlepszych praktyk, by ułatwić wdrażanie działań i regulacji wymierzonych w dyskryminację i rasizm.
*Grundtvig International Network of Course Organisers
Projekt wychodzi naprzeciw dwóm rodzajom potrzeb:
- wypracowania narzędzi umożliwiających odróżnienie przemocy fizycznej o podłożu ‘rasowym’ od tej nie mającej takiego charakteru;W rzeczy samej z reguły trudno odróżnić je od siebie, ponieważ należy tego dokonać w kontekście, w którym do niej doszło. Brak właściwego rozpoznania przestępstw o podłożu nienawiści ‘rasowej’ prowadzi do niedoszacowania skali tego zjawiska i aktów pogwałcenia praw człowieka. Na tej podstawie partnerzy konsorcjum uznają, że wypracowanie namacalnych kryteriów umożliwiających odróżnienie tych typów przemocy od siebie jest potrzebą pierwszego rzędu;
- wypracowanie namacalnych kryteriów umożliwiających identyfikację przestępstw nieobejmujących przemocy fizycznej ale motywowanych nienawiścią ‘rasową’ w oparciu o werbalne, parawerbalne, niewerbalne i graficzne praktyki w dyskursie mówionym, pisanym i interakcyjnym.
Główne cele projektu:
- porównanie obowiązującego ustawodawstwa w krajach partnerskich oraz odnośnych naukowych i pozanaukowych opracowań
- identyfikacja specyficznych praktyk komunikacyjnych wykorzystujących słowa, głos, mowę ciała i elementy wizualne w mass mediach oraz dyskusji w sieciach społecznościowych na temat mowy nienawiści i komunikacji przesyconej nienawiścią
- zrozumienie mechanizmu praktyk komunikacyjnych nacechowanych nienawiścią w zakresie ich technik, procedur i strategii
- opracowanie koncepcji stacjonarnego i e-learningowego szkolenia by dostarczyć konkretnych narzędzi ułatwiających rozpoznanie takich praktyk komunikacyjnych i wesprzeć prewencję przestępczości nacechowanej nienawiścią
- opracowanie przykładów najlepszych praktyk, rekomendacji i konkretnych narzędzi dla pracowników wymiaru sprawiedliwości i policji
Beneficjenci projektu:
pracownicy wymiaru sprawiedliwości (sędziowie, prawnicy), służby odpowiedzialne za wdrażanie prawa (policja miejska, straż graniczna, wojsko, etc.), migranci (jako potencjalne lub faktyczne ofiary ‘rasowo’ motywowanych przestępstw nacechowanych nienawiścią), mediatorzy międzykulturowi, nauczyciele, pracownicy socjalni, edukatorzy osób dorosłych, a także instytucje europejskie (Komisja Europejska, Rada Europy, Agencja Praw Podstawowych Unii Europejskiej).